Son bilimsel araştırmalar, Tip 1 diyabet ve Tip 2 diyabetin artık sadece yetişkinleri değil, çocukları ve ergenleri de giderek daha fazla etkilediğini ortaya koydu.
ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) tarafından yayınlanan Ulusal Diyabet İstatistikleri Raporu'na göre, 2024 itibarıyla ABD'de 20 yaş altındaki 283 bin çocuk ve ergenden 244 bini Tip 1 diyabet, kalanlar ise Tip 2 diyabet tanısı almış durumda. Bu oranlar, son 20 yılda dramatik bir yükselişi işaret ediyor; Tip 2 diyabetin çocuklardaki insidansı (yeni vaka oranı) 2002-2018 arasında yıllık yüzde 4,8 artmış. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verileri de küresel tabloyu doğruladı.
Yetişkinlerde diyabet oranı yüzde 7'den yüzde 14'e fırlamış, düşük ve orta gelirli ülkelerde ise bu artış dört katına ulaştı.
Uzmanlar, çocukluk diyabeti salgınının obezite, hareketsizlik ve sağlıksız beslenme gibi çevresel faktörlerden kaynaklandığını vurguladı.
CDC'nin SEARCH for Diabetes in Youth çalışması, 2002-2018 verilerini analiz ederek çocukluk diyabeti trendlerini incelemiş. Araştırmaya göre, Tip 1 diyabet insidansı 20 yaş altındakilerde yıllık yüzde 1,8-2 artarken, Tip 2 diyabet ergenlerde (10-19 yaş) yıllık yüzde 4,8'lik bir artış gösterdi. Bu çalışma, Asyalı/Pasifik Adalı, Hispanik ve Siyah çocuklarda en yüksek artışları rapor etmiş; örneğin Hispanik gençlerde Tip 1 diyabet insidansı yıllık yüzde 4,2 yükseldi.
Benzer şekilde, Amerikan Diyabet Derneği'nin (ADA) 2023 verileri, Tip 2 diyabetin çocuklardaki prevalansının (görülme oranı) 2001'de binde 0,34'ten 2017'de binde 0,67'ye çıktığını belirtti. Bu artış, özellikle Siyah çocuklarda yüzde 7,1'lik bir yıllık değişimle en belirgin hale geldi.
Gelecek projeksiyonları daha da endişe verici. CDC'nin 2023 Diabetes Care dergisinde yayınlanan modellemesi, Tip 2 diyabetin çocuklardaki vakalarının sabit insidans senaryosunda 2060'a kadar yüzde 70 artacağını, artan insidans durumunda ise yüzde 700'e ulaşacağını öngördü. Bu, 2017'deki 29 bin vakanın 2060'ta 220 bine çıkması anlamına geldi.
WHO'nun Küresel Diyabet Raporu da küresel ölçekte 589 milyon yetişkin diyabetli bireyin 2050'de 853 milyona ulaşacağını tahmin ediyor; çocukluk vakalarının da bu trende paralel olarak yükseleceği belirtiliyor. Araştırmacılar, bu projeksiyonların obezite salgını ve annede diyabet öyküsünün çocuklardaki riski artırmasıyla bağlantılı olduğunu vurguladı.
Örneğin, yapılan bir çalışma, pandemi sırasında çocuklarda vücut kitle indeksi (VKİ) artışının iki katına çıktığını ve bunun Tip 2 diyabet riskini tetiklediğini gösterdi.
UZMAN GÖRÜŞLERİ: ACİL MÜDAHALE ZAMANI
Pediatrik endokrinoloji alanında önde gelen isimlerden Dr. Francine Kaufman, Children's Hospital Los Angeles'ta diyabet kliniğinin eski direktörü ve ADA'nın eski başkanı olarak, çocukluk diyabeti salgınının "önlenebilir bir felaket" olduğunu belirtti. Kaufman'ın yayınlanan "Diabesity" kitabında vurguladığı gibi, obezite ve diyabetin birleşimi (diabesity), çocuklarda Tip 2 diyabeti tetikliyor; 1990'larda nadir görülen bu hastalık, son 30 yılda on kat arttırarak, "Çocukluk obezitesi, Tip 2 diyabetin en büyük tetikleyicisi; hareketsiz yaşam ve işlenmiş gıdalar bu salgını körüklüyor. Hemen harekete geçmezsek, bir neslin geleceğini riske atacağız" dedi.
Stanford Üniversitesi'nden Prof. Dr. David Maahs, Tip 1 diyabet araştırmalarında uzmanlaşmış bir pediatrik endokrinolog olarak, "Çocuklarda Tip 1 diyabet insidansı yıllık yüzde 2-5 artıyor; genetik yatkınlık ve çevresel tetikleyiciler rol oynuyor. Erken tarama ve yaşam tarzı değişiklikleri ile bu artışı yavaşlatabiliriz" diye uyardı.
Maahs'ın liderliğindeki çalışmalar, Tip 1 diyabetin Avrupa'da en yüksek oranlarının (yüzde 39) Kuzey Avrupa'da görüldüğünü ve ABD'de de benzer bir trendin devam ettiğini gösterdi.
Dr. Dana Dabelea, Colorado Üniversitesi'nden bir epidemiyolog ve SEARCH çalışmasının baş araştırmacılarından biri, "Azınlık gruplarındaki artış en çarpıcı; Siyah ve Hispanik çocuklarda Tip 2 diyabet insidansı yetişkinlerden bile hızlı yükseliyor. Sosyal belirleyiciler – yoksulluk, gıda erişimi ve eğitim – bu eşitsizliği derinleştiriyor" dedi.
WHO Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus da raporunda, "Diyabet salgını, obeziteyle birleşince düşük gelirli ülkelerde en yıkıcı hale geliyor; 2025'e kadar küresel hedeflere ulaşmak için acil politika değişiklikleri şart" diye çağrıda bulundu.
RİSK FAKTÖRLERİ VE KOMPLİKASYONLAR: NEDEN BU KADAR TEHLİKELİ?
Tip 1 diyabet, pankreasın insülin üretememesiyle otoimmün bir hastalıkken, Tip 2 diyabet vücudun insülin direnci geliştirmesiyle ortaya çıktı.
Çocuklarda Tip 2'nin artışı, obeziteyle doğrudan ilişkili: CDC'ye göre, 2-19 yaş arası çocuklarda obezite oranı yüzde 20'ye ulaşmış ve bu, Tip 2 riskini 10 kat artırdı.
Genetik faktörler de rol oynuyor; aile öyküsü olan çocuklarda risk yüzde 50 daha yüksek. Komplikasyonlar ise erken yaşta başlıyor: TODAY çalışması, Tip 2 diyabetli gençlerin yüzde 60'ında 13 yıl içinde mikrovasküler hasar (göz, böbrek sorunları) görüldüğünü rapor etti.
Uzun vadede kalp krizi, inme ve amputasyon riski artıyor; ADA verilerine göre, diyabetli bireylerin ölüm riski yüzde 50 fazla.
ÖNLEME VE TEDAVİ: UMUT IŞIĞI
Uzmanlar, önlemenin anahtar olduğunu vurguladı. Dr. Kaufman, "Sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz ve okul programlarında fiziksel aktiviteyi artırmak, Tip 2'yi geciktirebilir. Ailelerin rolü kritik; evde şekerli içecekleri sınırlamak bile fark oluşturur" dedi. CDC'nin önerileri arasında erken tarama (A1C testi) ve yaşam tarzı müdahaleleri var; bir modelleme, Tip 2 insidansını yıllık yüzde 2 azaltmanın 2060'a kadar vakaları yüzde 50 düşürebileceğini gösterdi.
Tedavide insülin pompaları ve sürekli glikoz monitörleri gibi teknolojiler umut vaat etti.
WHO'nun Küresel Diyabet Paktı, 2030'a kadar kapsama hedeflerini belirlemiş; ABD'de ADA ve CDC'nin ortak çalışmaları, sosyal belirleyicileri hedefleyerek eşitlikçi yaklaşımlar geliştirdi. Bu salgın, küresel bir kriz; ancak uzmanlar, politika değişiklikleri ve bireysel çabalarla kontrol altına alınabileceğini söyledi. Erken müdahale, çocukluk diyabeti salgınının dönüm noktası olabilir.
Haber: Alper Talha Şimşek / Haber Merkezi