Süt Alerjisine Genetik Çözüm: Aksaray Üniversitesi’nden Dünya Çapında Bilimsel Devrim
Süt Alerjenini Taşımayan İlk Buzağılar Türkiye’de Doğdu!
Türkiye’nin bilim dünyasındaki gururu Aksaray Üniversitesi (ASÜ), hayvancılık ve genetik mühendisliği alanında çığır açacak bir başarıya imza attı. Aksaray Üniversitesi öncülüğünde, Harran Üniversitesi ortaklığında yürütülen TÜBİTAK destekli proje kapsamında genetik düzenleme yapılan embriyolardan biri dişi, biri erkek olmak üzere iki sağlıklı buzağı dünyaya geldi. Bu buzağılar, süt alerjisine neden olan beta-laktoglobulin (BLG) proteinini taşımayan ilk canlılar olarak tarihe geçti.
Proje kapsamında araştırmacılar, inek sütündeki alerjik reaksiyonların başlıca sorumlusu olan BLG genini hedef aldı. Bu gen, özellikle çocuklarda ciddi süt alerjilerine yol açan bir protein üretiyor. Her 100 çocuktan birinden fazlasının etkilendiği bu sağlık sorununa kalıcı bir çözüm bulmak amacıyla, CRISPR-Cas9 gen düzenleme teknolojisi kullanılarak BLG geni susturuldu.
Tüp ortamında üretilen sığır embriyolarında gerçekleştirilen genetik modifikasyonun ardından, genetik olarak düzenlenen embriyolar Aksaray Üniversitesi Veteriner Fakültesi Embriyo Transfer Eğitim, Uygulama ve Araştırma Merkezi’nde taşıyıcı ineklere transfer edildi. Gebelik sürecinin tamamlanmasıyla biri dişi, biri erkek olmak üzere iki sağlıklı buzağı dünyaya geldi.
Projede Harran Üniversitesi Veteriner Fakültesi’nden Prof. Dr. Faruk Bozkaya ve Prof. Dr. M. Osman Atlı yürütücülüğü üstlendi. Çalışmada ayrıca Aksaray Üniversitesi, Dicle Üniversitesi, Kastamonu Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi ve Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü’nden bilim insanları yer aldı.
Aksaray Üniversitesi’nden Prof. Dr. Tahir Karaşahin, Doç. Dr. Şükrü Dursun ve Araş. Gör. Göktuğ Şentürk projede önemli katkılar sundu.
Projenin deneysel süreci büyük bir titizlikle yürütüldü. Mezbahadan alınan inek ovaryumlarından elde edilen yumurtalar laboratuvar ortamında döllendi. Elde edilen zigotlara Cas9 enzimi ve rehber RNA elektroporasyon yöntemiyle aktarıldı. Sekiz gün boyunca özel koşullarda geliştirilen embriyolar sıvı azot içinde dondurularak saklandı.
Genetik modifikasyonun başarıyla gerçekleştiği embriyolar, Konya’nın Doğanhisar ilçesinde yetiştirici elindeki taşıyıcı ineklere transfer edildi. Gebelik sürecinin ardından doğan buzağıların genetik yapısında BLG proteininin devre dışı bırakıldığı tespit edildi.
Proje yürütücüsü Prof. Dr. Faruk Bozkaya, elde edilen bu sonucun yalnızca Türkiye için değil, dünya bilim literatürü açısından da bir ilk olduğunu vurguladı:
“Bu çalışma, hem Türkiye’de hem de dünyada bir ilk. Süt alerjisine neden olan genin genetik düzeyde ortadan kaldırılmasıyla, gelecekte alerjen içermeyen süt üretimi mümkün hale gelecek. Bu sonuçlar, hayvancılıkta daha sağlıklı ve sürdürülebilir üretim modellerinin önünü açacak.”
Buzağılar yetişkinliğe ulaştığında, onlardan alınacak sperm ve yumurta hücreleriyle yeni nesil hayvanlar üretilecek. Bu sayede BLG proteini içermeyen süt elde edilerek, süt alerjisine karşı doğal ve güvenli bir alternatif oluşturulacak. Aynı zamanda Türkiye’nin biyoteknoloji alanında rekabet gücünü artıracak bu gelişme, sağlık, ekonomi ve gıda endüstrisi açısından da büyük potansiyel taşıyor.
2020 yılında Nobel Ödülü’ne layık görülen CRISPR-Cas9 teknolojisi, günümüzde insan genetiği, tarım ve hayvancılıkta çığır açan gelişmelere imza atıyor. ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından da onaylanan bu teknoloji, genetik hastalıkların tedavisinden, alerjen içermeyen et ve balık üretimine kadar geniş bir alanda kullanılıyor.
Türkiye’nin bu başarıyla, CRISPR tabanlı hayvansal gen düzenleme çalışmalarında öncü ülkeler arasına girdiği vurgulanıyor.
Aksaray Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Tahir Karaşahin, projenin Türkiye’nin bilimsel kapasitesini göstermesi açısından son derece önemli olduğunu belirterek şunları söyledi:
“Bu başarı, Aksaray Üniversitesi’nin araştırma altyapısının ve bilimsel vizyonunun somut bir göstergesidir. Projemize destek veren KOP Kalkınma İdaresi’ne, taşıyıcı anne uygulamalarında emeği geçen Veteriner Hekim İbrahim Terlemez ve Veteriner Sağlık Teknikeri Yasin Üstün’e teşekkür ederiz.”
Bu proje ile Türkiye, genetik mühendisliğinde “süt alerjisine karşı genetik çözüm” üreten sayılı ülkelerden biri haline geldi. Önümüzdeki dönemde elde edilen buzağılardan üretilecek yeni nesil sütlerin, alerjen içermeyen formda tüketiciyle buluşması hedefleniyor.
Bilim insanları, bu çalışmanın sadece hayvancılıkta değil, insan sağlığı ve gıda güvenliği alanlarında da devrim niteliğinde sonuçlar doğuracağı görüşünde birleşiyor.
Sonuç olarak:
Aksaray Üniversitesi öncülüğünde gerçekleştirilen bu genetik başarı, hem bilim dünyasında hem de sağlık sektöründe yeni bir çağın kapısını araladı.
Süt alerjisine neden olan genetik unsurların ortadan kaldırılmasıyla, gelecekte daha sağlıklı nesiller için “alerjensiz süt” üretimi artık hayal olmaktan çıkıyor.
Haber Merkezi
