Akıllı telefonlar, tabletler ve bilgisayarlar, günlük yaşamı dönüştürdü. Anlık iletişim, bilgi erişimi ve iş verimliliği, teknolojinin sunduğu nimetler arasında. Ancak bu kolaylıklar, aşırı kullanımda ciddi bilişsel sorunlara yol açıyor. 2024'te Nature Human Behaviour dergisinde yayımlanan bir araştırma, günlük 4 saatten fazla ekran süresi olan bireylerde dikkat eksikliği ve kısa süreli hafıza kaybı riskinin %30 arttığını gösterdi. ABD'deki Pew Araştırma Merkezi, 2025 verilerine göre, yetişkinlerin %81'inin günde en az 5 saatini dijital cihazlarla geçirdiğini ve bunun özellikle gençlerde konsantrasyon bozukluğuna yol açtığını bildirdi.
Oxford Üniversitesi'nden nörobilimci Susan Greenfield, dijital cihazların dopamin salınımını artırarak bağımlılık yarattığını vurgulayarak; "Sürekli bildirimler ve hızlı bilgi akışı, beynin ödül sistemini aşırı uyararak prefrontal korteksin dikkat kontrolünü zayıflatıyor" açıklamasında bulundu.
Greenfield, bu durumun özellikle ergenlerde öğrenme kapasitesini %20 oranında azalttığını belirtiyor.
DİKKAT DAĞINIKLIĞI: YENİ NESLİN SALGINI
Dijital çağın en çarpıcı yan etkisi, dikkat dağınıklığı. Stanford Üniversitesi'nden psikolog Clifford Nass'ın 2019'daki çığır açan çalışması, çoklu görev (multitasking) alışkanlığının bilişsel kontrolü zayıflattığını kanıtladı. Nass'ın bulguları, 2025'te yapılan güncel araştırmalarla doğrulandı. Sosyal medya ve oyun uygulamaları, beynin odaklanma yeteneğini %25 oranında azaltıyor. MIT'den bilişsel bilimci Sherry Turkle, "Sürekli çevrimiçi olmak, derin düşünme ve yaratıcı problem çözme yeteneğini köreltiyor" dedi.
Turkle, özellikle Zoom toplantıları ve sosyal medya akışlarının, bireylerin dikkat süresini 12 saniyeye kadar düşürdüğünü belirtti.
2025'te Journal of Cognitive Neuroscience’te yayımlanan bir meta-analiz, dijital cihaz kullanımının frontal lob aktivitesini azalttığını ve bu durumun uzun vadede karar verme yetisini olumsuz etkilediğini gösterdi. Araştırma, özellikle 18-25 yaş grubunda, aşırı ekran kullanımının anksiyete ve depresyon riskini %40 artırdığını ortaya koydu.
UNUTKANLIK: DİJİTAL AMNEZİ GERÇEĞİ
Aşırı dijital kullanımın bir diğer sonucu, "dijital amnezi" olarak adlandırılan unutkanlık artışı. Kaspersky Lab’ın 2023 raporuna göre, bireylerin %60’ı telefon numaralarını veya basit bilgileri hatırlamakta zorlanıyor, çünkü bu bilgiler cihazlara emanet edildi. California Üniversitesi’nden nörolog Daniel Levitin, "Beynimiz, bilgiyi depolamak yerine erişim noktalarına güvenmeye başladı. Bu, hafıza konsolidasyonunu zayıflatıyor" dedi.
Levitin’in 2024’teki çalışması, haftada 20 saatten fazla dijital cihaz kullananlarda kısa süreli hafıza performansının %15 düştüğünü gösterdi.
ÇÖZÜM ARAYIŞLARI: DİJİTAL DETOKS MU, BİLİNÇLİ KULLANIM MI?
Uzmanlar, dijital bağımlılığın etkilerini azaltmak için çeşitli öneriler sunuyor. Harvard Tıp Fakültesi’nden psikiyatrist John Torous, “Dijital detoks, kısa vadeli rahatlama sağlasa da kalıcı çözüm bilinçli kullanımda yatıyor” açıklamasında bulundu. Torous, ekran süresini günlük 2 saate indirmenin ve dikkat dağıtıcı bildirimleri kapatmanın bilişsel performansı %10 artırabileceğini belirtiyor. Avrupa Birliği’nin 2025’te başlattığı “Dijital Denge” kampanyası, okullarda ekran süresini sınırlamayı ve mindfulness eğitimlerini teşvik etmeyi amaçlıyor.
Bununla birlikte, teknoloji şirketleri de sorumluluk alıyor. Apple ve Google, 2024’te ekran süresi yönetimi araçlarını güncelleyerek kullanıcıların dijital alışkanlıklarını izlemesini kolaylaştırdı. Ancak, uzmanlar bu araçların etkisinin sınırlı olduğunu, asıl çözümün bireysel farkındalık ve toplumsal eğitimde yattığını vurguladı.
GELECEK: DENGELİ BİR DİJİTAL DÜNYA MÜMKÜN MÜ?
Dijital çağ, insan hayatını kolaylaştırırken zihinsel sağlığı tehdit ediyor. Bilimsel çalışmalar, aşırı ekran kullanımının dikkat dağınıklığı, unutkanlık ve bilişsel gerilemeye yol açtığını doğruluyor. Uzmanlar, bilinçli kullanım ve dijital detoksun önemini vurgularken, bireylerin teknolojiyle ilişkisini yeniden tanımlaması gerektiği konusunda hemfikir. Aksi takdirde, teknolojinin sunduğu kolaylıklar, zihinsel kapasitemizi tüketmenin bedeli olabilir.
Haber: Burhan Şahin / Haber Merkezi
