Pensilvanya, Portekiz, Aksaray Üçgeninde Bir Aksaray Fotoğrafının Tarihlendirilmesi
1859 yılında Albay Edwin Drake ve Amcası Billy Smith, Pensilvanya, Titusville'de ilk kara altın- petrol kuyusunu açtığında, Amerika kıtasını kısacık bir zamanda salgın gibi saracak, on yıl önceki ‘’Altın’a Hücum’un’’ şehirden-araziye göçü başlatıp Amerika kırsallarını insanla doldurduğu gibi, petrol müjdesi de Avrupa’dan Amerika’ya, Amerika’da eyaletten eyalete insan akışını hızlandıracaktı.
Kentli, küresel zenginlerden Rockefeller ve ortakları, bu müjdeye aşinaydılar. 1870 yılında ellerindeki yatırımı genişletip, dünyadaki tek bir firmanın sahip olduğu en büyük rafineri kapasitesine sahip Standard Oil Company'yi (Ohio’da) kurarlar. Denedikleri ‘’Standard’’ ismi, Amerikalıların yeni belleğindeki ‘’yüksek ve standart kalite’’yi anlatabilmek için kıta göçmenlerinin anlayış ölçülerine hitâb ediyordu.
Günden güne, altın kazma yarışına dönen yeni Altın Damarı-Petrol rekabeti, 1879 yılında, Standard Oil Company’nin, kendisi gibi yağ şirketi olan 1866 kuruluşlu Vacuum Oil Company'nin dörtte üç hissesini 200.000 dolara satın almasıyla kızışır. 1882 yılında, Standard Oil, Thomas Edison'un buluşları ve ardından Wright Kardeşler kullanılarak, adından söz ettirir, dünyaya reklam edilir. Ayrıca bu yıl, Standard Oil Trust, New Jersey Standard Oil Şirketi (Jersey Standard) ve New York Standard Oil Şirketi'ni (Socony) de bünyesine katarak, yeni bir birliktelik kurulur.
1911 yılına gelindiğinde, ABD Yüksek Mahkemesi'nin rekabet kararı ardından Standard Oil, Jersey Standard, Socony ve Vacuum Oil markaları da dahil olmak üzere, 34 farklı şirkete bölünür. Bu süre zarfında, 1907 yılında ilk benzin istasyonununAmerika’da açılmasının ardından 1911-1931 yılları arasında, bir çırpıda sanayileşerek dünyaya yayılan endüstri, kendi egemenliğini yaratarak Amerika’nın ve diğer ülkelerin petrol ve yağ üreticilerinin marka adıyla, dağılma ve yayılma işlevini de daimi olarak büyütür.
Türkiye’de MOBİL SERÜVENİ
Osmanlı topraklarında 1800’lü yılların sonundan itibaren şube olarak bulunan petrol şirketleri, ülkenin petrol ve petrol ürünleri ihtiyacını karşılıyordu. Bunların arasında pek çok ülkenin petrol şirketi bulunuyordu. 1915 Balkan Savaşı ve ardından gelen dünya savaşları da artık, petrolün dünya ülkeleri için önemini ve gerekliliğini apaçık ortaya koyuyordu. Petrol, politikaları değiştiriyor, hedefleri yeniden çiziyor ve insanlığın en büyük fitnelerinden biri haline geliyordu.
Azerbaycan ve yöresinden gelen Petrolü değerlendirmek amacıyla ülkemizde 1931 yılında Türk Neft-Sendikat şirketi kurularak, iç pazar talepleri yerli sermaye ile karşılama amacı güdüldü. Neft’in rakiplerinden, 1931yılından itibaren şubeleşmiş olarak Türkiye pazarında bulunan Portekiz-Amerikan kökenli, Amerikan markası Socony (New York), Magnolia Petroleum Company (Teksas) ile olan ortaklığından şirket flamasına kırmızı kanatlı bir at olan Pegasus resmini aldı.
1940 yılına gelindiğinde Neft petrol, ülke içinde başarılı bir pazar payına sahipken, Ticaret Bakanlığınca devletleştirildi. 1941 yılında Neft’ten devr alınan mirası devam ettirmek için 18 Şubat 1941 tarihli Milli Korunma Kanunu kapsamında kurulmuş Petrol Limited Şirketi, tekrar yeni kurulan Petrol Ofisi Grubu’na devir edildi. Socony ve diğer rakiplerinden ilhamla, Petrol Ofisi İlk genel müdürü Talha Sabuncu, Türk mitolojisinin temel figürlerinden, eliyle çizdiği ‘’dişi kurdu’’, kurumun logosu olarak belirledi.
1941 yılında Socony-Vacuum Oil Company birleşmesinden hareketle ‘’Socony-Vacuum’’ İstasyon Marka adını kullanarak, mevcut bulunduğu Türkiye pazarında gazyağı, vazelin, benzin vb. ürünlerin satıldığı benzin istasyonlarıyla ülke pazarına yayılarak faaliyetini genişletti. Ve 1952 yılında Socony Vacuum Portuguesa olarak yeniden adlandırıldı. 1955 yılında ise Mobil Oil Portuguesa,1966 yılında Mobil Oil Corporation, 1999’da da Mobil Oil adını aldı. Ama Petrol Ofisi, Petrol Ofisi olarak değişmeden kaldı.
1912-1950 yılları arasında dünya savaşlarla meşgulken, petrol endüstrisi de, savaşlara dayalı olarak büyük atılımlar yaptı. Yeni buluşlar, yeni şirketler ve yeni kazançlar doğurdu. İşte bunlardan sadece biri olan aşağıdaki gördüğünüz benzin gazyağı ve benzin satış noktalarıdır…
Aksaray’daki Socony-Vacuum benzin istasyonu fotoğrafının, yukardaki bilgilerin ışığında, açıldığı ilk günlerin sevinç ve heyecanıyla, çekilme tarihinin 1941 yılı içerisinde, fotoğraftakilerin giysilerinden bahar ya da sonbahar ayları olduğu, üstelik yerdeki taş döşemelerinden merkeze veya hükümet Konağı’na pek de uzak mesafede olmadığı kanısındayım.
Bu taş döşemeli yolları arşiv resimlerinden görmüş bulunanlar varsa, hatırlayacaktır. O fotoğraflarda, Merkez ve onun yakınındaki sokakların hepsinin aynı şekilde taş döşeli olduğu görülür. Bendeki arşivde de vardır aynı tür sokaklarla dolu fotoğraflar.
Hatta bana göre Ulucamii ile Kurşunlu Camii arası düzlemde ya da Aksaray Lisesi Zinciriye ve Ulucamii üçgenin de kalan bölgelerde kurulmuş olma ihtimali de bulunmaktadır. Çünkü hem merkeze yakın, hem güvenli tenhalık alanlar içeriyor. Ayrıca, Türkiye’deki diğer illerin arşivlerine aynı markayı görmek ümidiyle göz gezdirildiğinde, çoğu vilayetin de benzer pozlarla, ilk olarak 1941 yılına tarihlendirilmiş (Nevşehir, Sivas örneği) fotoğraf kayıtlarıyla, fotoğraf albümleri açılmaktadır.
Umarım yanılmıyorumdur. Aksaray’da ilk benzin istasyonunun nerede açıldığını bilen varsa eğer, bu yazıyı okursa ne olur bildiği tarihi, anıları benimle de paylaşsın… Buna bir Aksaraylı olarak çok sevinirim!
